Vietnamese taal begrijpen

Dat ik abstracte kunst zo interessant vind is omdat men bij het abstraheren op zoek gaat naar de essentie.
Ik probeer al een tijdje Vietnamees te leren en dat is niet makkelijk. Op de eerste plaats omdat de meeste niet al te dure studieboeken variëren van matig tot waardeloos. Mogelijk zal ik hierover nog eens een stukje schrijven, maar het was aanleiding voor mij om eens na te denken en om het probleem 'waarom het zo moeilijk is om Vietnamees te leren' te abstraheren en terug te brengen tot de essentie.
Uiteraard krijg ik meestal te horen dat het een kwestie is van stampen veel oefeningen doen etc.. Maar zoals onderwijspsycholoog van Parreren al aantoonde is dit de minst efficiënte vorm van leren. Voor jonge kinderen is dit nog wel een beetje te doen, die hebben nog een vrij lege harde schijf in hun hersenpan zitten. Oudere mensen hebben daarentegen al zoveel opgeslagen. Kennis die vaak alleen maar heel verwarrend werkt. Zo ken ik ook een heel klein beetje Frans en in het Frans is 'toi' jij maar in het Vietnamees is toi 'ik'. Waarbij mijn fantasie dan meteen op hol slaat, ik zie dan zo'n grote dreigende Fransman met een dikke vinger wijzend naar zo'n veel kleinere Vietnamees terwijl hij keihard roept "Toi!!!!! Travaillez!!! (werken)" waarna de bange Vietnamees op zichzelf wijst en zegt "toi .travaillez.." En omdat het toen net hard regende kwam er dan zo'n Vietnamees hoedje op en werd het tôi 't Zal wel niet zo gegaan zijn, maar bij mij doemt dan meteen zo'n beeld op terwijl de rest van de klas ondertussen alweer twee lessen verder is.

Taal onze taalmogelijkheden onderscheiden ons van de andere dieren. De communicatie mogelijkheden die wij hebben dankzij onze taal zijn gigantisch. Ook dieren kunnen communiceren via taal, waarbij ze niet altijd voor ons onderdoen, maar wat ze niet kunnen is communiceren met het verre verleden. Dat kunnen wij wel, zij het in maar één richting. Wij kunnen lezen wat onze voorouders min of meer dachten en de moeite van het opschrijven waard vonden. Dat kan geen enkel ander dier.
Het communiceren door de tijd heen kan alleen dankzij het schrift en de manier waarop iets is vastgelegd bepaalt meteen ook ons denken. De grote filoloog en filosoof Nietzsche schreef destijds al dat het Duitse volk steeds meer de taal van de Pruisische officieren ging overnemen. Hij stelde dat wie zo gaat praten, gaat ook zo denken en hij voorspelde dat als gevolg van die taalontwikkeling er een grote ramp dreigde.
In welke vorm taal ons door het schrift al gedurende eeuwen gepresenteerd wordt, heeft een directe relatie met hoe wij nu met behulp van taal onze gedachten formuleren.
De invloed van de vorm wordt vaak heel erg onderschat. Alleen al het lettertype kan een enorme invloed hebben op ons vermogen om een tekst te begrijpen die we lezen. Hedendaagse lettertypes zijn ongelofelijk uitgekiend, recentelijk is er zelfs een lettertype ontwikkeld waardoor dialectici veel beter kunnen lezen. Het eenvoudigste voorbeeld is het verschil tussen een schreefloze en een schreef letter.
Deze I is schreefloos en deze I heeft schreefjes. Bij veel lettertypes gaan schreefloze letters los van elkaar dansen, terwijl schreefletters, dankzij het schreefje, als het ware met elkaar verbonden zijn . Zeker bij langere teksten zijn met name schreefloze letters veel vermoeiender om te lezen en daardoor is het ook veel moeilijke om de inhoud tot je te nemen.

Ook het gebruik van verschillende lettertypes door elkaar, zoals u hier in het voorbeeld ziet, is vaak aanleiding tot lees- en leerproblemen.
En dit gaat dan nog maar om een klein detail (de verschillende u-varianten).

Het verschil tussen het gebruik van losse letters zoals in het Latijns schrift en van karakters zoals in het Chinese schrift is dan ook veel veel groter.

Toch wordt er weinig aandacht aan geschonken. In een van de veel gebruikte studieboeken "An Introduction to Language" (Fromkin & Rodman, Harcourt Brace College Publishers 9780030753794) lezen we weld at "Human memory is short-lived, and the brain's storage capacity is limited. Writing overcame such problems and allowed communication across the miles and trough the centuries. Writing permits a society to permanently record its literature, its history and science, and its technology. The creation and development of writing systems is therefore one of the greatest of human achievements".
Ze behandelen wel de verschillende schriftsoorten, maar gaan niet in op wat de gevolgen zijn van het gebruik van een bepaald systeem. En dat vind ik erg jammer. Want hoe we iets vastleggen is heel relevant.

Het bijzondere aan de Vietnamese taal is dat de basisontwikkeling van de taal al lang achter de rug was voordat het huidige schrift in gebruik werd genomen, en dat is een beetje verwarrend.
Vanuit het huidige schrift kunnen we niet zoveel leren over hoe de taal in essentie is opgebouwd. Daartoe moeten we een paar honderd jaar terug en dan zien we dat het toen gebruikte schrift het Chinese was. De Vietnamese versie van het Chinese schrift was het "chữ nôm" en dat kun je nog steeds leren:

Invloed van het Chinese schrift

Vietnam is een vrij lang smal land met in het Zuiden de Mekong rivier en in het Noorden de Rode Rivier. Rondom beide rivieren ontwikkelden zich rijke culturen. In het Noorden was dit tot zo'n 200 v.c. de Dong song cultuur die zich uitspreidde tot in Myanmar (Burma). De Chinese inval maakte er radicaal een einde aan en vanaf dat moment werden de mensen (Viet) die ten zuiden (Nam) van China woonden, groot gebracht zoals dit in China ging. Zelfde leersystemen, bestuursorganisaties en levensbeschouwing. Ondanks de vele opstanden duurde de Chinese bezetting nog tot Le Loi er in de 15e eeuw er definitief einde aan maakte. Vandaar dat in zowat elk dorpje wel een Le Roi straat is waar dan vaak ook een Ho Chi Minh museum is want de Vietnamezen weten hun helden te waarderen.
Ondanks dat de Chinese bezetters verdreven waren, bleef het Chinese schrift nog jarenlang in gebruik en had een onuitwisbare invloed op de Vietnamese taal. En het Chinese schrift bestaat uit karakters. Een taal waarbij gebruik gemaakt wordt van karakters voor het schrift, is een totaal andere taal dan die waar men letters voor gebruikt. Wie echt goed Vietnamees wil begrijpen zal dit veel sneller en met meer plezier doen door de essentële verschillen in beide schrijfwijzen te bestuderen omdat allerlei taalwendingen hun oorzaak vinden in deze schrijfwijze.
Laat me een voorbeeld hiervan geven. Het werkwoord gaan, in het Vietnamees đi, heeft maar één karakter. Er zijn geen karakters voor alle werkwoordvormen, het karakter wordt dan ook niet aangepast aan de persoonsvorm. Voor verleden dan wel toekomende tijd wordt er gewoon een grammaticaal partikel voor geplaatst. Sẽ voor toekomende tijd en đã voor verleden tijd en eventueel đang voor als we volop aan het gaan zijn. Vanwege het gebruik van het Chinese schrift kent het Vietnamees dan ook geen vervoegingen. Maar er is veel meer.
In het Latijns schrift worden alle woorden opgebouwd met behulp van een beperkt aantal letters. Een meervoudsvorm is makkelijk gemaakt, bij het gebruik van karakters zou er dan steeds een nieuw karakter gemaakt moeten worden. Dat is ondoenlijk, dus ook daar gebruikt men een grammaticaal partikel voor. Ondanks dat in Vietnam nu ook het Latijnse schrift wordt gebruikt, kent men er geen meervoudsvormen. Vanuit het gebruik van karakters kent de Vietnamese taal nog allerlei wendingen die voor ons ongebruikelijk zijn.
Zo heeft bij het gebruik van karakters elk woord een eigen karakter en dus zijn er, zelfs zonder alle werkwoord- en meervoudsvormen, tienduizenden karakters. Vermoedelijk omdat er zoveel karakters waren was het handig dat die in geclassificeerd werden. En elke klasse kreeg dan een eigen beschrijvend karakter.
Dit gebruik zien we terug in de verschillende talen die onder invloed van de Chinezen zijn ontwikkeld zoals het Japans en ook het Thai. In het verre verleden leefden de Thai in het Noorden van Vietnam en zijn van daaruit afgezakt naar Thailand. Er leeft nog steeds een grote etnische groep Thai in het Noorden van Vietnam. Het Thai heeft dus ook die classificeerders net als het Vietnamees. Sommige van deze classificeerders leer je vrij snel. Xe is de bijvoorbeeld de classificeerder voor voertuigen. Xe đạp is een fiets. Xe máy een brommer, xe buýt een bus.
Con wordt gebruikt voor dieren. Dus wanneer je als vegetariër op het gerecht iets met 'Con' ervoor ziet dan is het niet vegetarisch. En voor de liefhebbers van vlees: con gà is kip, con bò is rund, con cheo is varken en con chó is hond.

Ook een gevolg van het gebruik van het Chinese schrift is dat het Vietnamees geen lange woorden heeft, tenminste niet uit het verleden. Woorden werden ook samengesteld uit verschillende karakters. Zo bestaat de over bekende Chinese begroeting Ni Hao, vrij vertaald is dit Jij Goed! Het karakter vorr Goed is een samenvoegsel van het karakter voor vrouw en het karakter voor kind.
In het Vietnamees gaat dit op exact dezelfde manier: het blijven twee losse karakters, maar in het Latijns schrift zijn het twee losse woorden. Zo is er bijvoorbeeld een karakter voor vliegen , in het Vietnamees is dat 'bay', en een karakter voor machine, en dat is in het Vietnamees 'máy'. Een vliegtuig wordt dan 'máy bay'.
In het oude China kenden men nog geen machine die vloog, maar daar bond men dan weer gevangene aan een vlieger, die werd dan opgelaten en mocht, als hij heel terug kwam, vertellen wat hij had gezien.

Wanneer je weet hoe de Vietnamese taal zich vanuit het Chinese schrift ontwikkelde, dan zijn veel vreemde grammaticale wendingen makkelijker te begrijpen en aan te leren. Je moet een beetje in karakters denken. In een volgend artikel zullen we ingaan op het nuttige van het huidige schrift. Maar ook handig is te onthouden dat ongeveer 50% van de Vietnamese woorden uit het Chinees komen, maar dat er voor diezelfde woorden ook nog de originele Vietnamese woorden gebruikt worden. Dat maakt de taal heel rijk en soms verwarrend.

Roby bellemans